In het voorjaar van 2016 raakte het bedrijf Chemours (voormalig DuPont) in Dordrecht in opspraak. Zij gebruikten C8 voor onder andere de productie van polytetrafluoroethyleen, beter bekend als Teflon, maar deze stof bleek niet veilig. Ook de vervangende stof, GenX, is nu erg omstreden. Wat zijn deze stoffen precies en zijn ze echt zo gevaarlijk?
Stand van zaken
Wat we weten over C8
- C8 is een productnaam voor perfluorooctaanzuur (PFOA), een zogenoemde surfactant. Het wordt gebruikt tijdens de emulsiepolymerisatie van tetrafluoroethyleen (TFE), een proces waarmee je Teflon (polytetrafluoroethyleen) maakt. Daarnaast wordt het gebruikt in vloerwas en in tapijtreinigers.
- De structuurformule van C8 is CF3CF2CF2CF2CF2CF2CF2COOH.
- C8 is een kleurloze vloeistof en erg corrosief.
- Het RIVM heeft de risicowaarde van C8 in mensen vastgesteld op 89 microgram per liter bloed.
- De halfwaardetijd van de stof in mensen is 3,8 jaar; het duurt dus bijna vier jaar voor de concentratie C8 in je bloed is gehalveerd. Ook in het milieu is C8 persistent, het breekt heel langzaam af.
- Laboratoriumratten ontwikkelen onder invloed van C8 tumoren in hun nieren, lever en testikels.
- Het bevolkingsonderzoek onder 70 duizend Amerikanen die in de buurt van een DuPont fabriek wonen toont aan dat C8 ook invloed heeft op zes aandoeningen: nierkanker, teelbalkanker, schildklierafwijkingen, verhoogd cholesterol, hoge bloeddruk bij zwangere vrouwen en chronische darmontsteking.
Wat we weten over GenX
- GenX wordt gebruikt als vervanger van C8 in de productie van Teflon en het lijkt wat betreft zijn structuur ook erg op C8, maar de koolstofketen is korter en vertakt. Het wordt ook gebruikt om oppervlakten te beschermen, bijvoorbeeld in coatings van kartonnen verpakkingen en in de behandeling van tapijten.
- De structuurformule van GenX is CF3CF2CF2OCF(CF3)COOH.
- GenX breekt in het lichaam een stuk sneller af dan C8. De precieze halfwaardetijd voor mensen is nog niet bekend, maar laboratoriumratten zijn binnen 12 uur de helft van de hoeveelheid ingespoten GenX alweer kwijt. In het milieu is GenX echter net zo persistent als C8.
- Ratten die aan GenX worden blootgesteld ontwikkelen lever-, nier- en testikeltumoren. Deze tumoren ontwikkelen op dezelfde manier als bij de proefdieren die werden blootgesteld aan C8.
- Het RIVM was na eigen onderzoek niet overtuigd van het bewijs dat GenX net zo in het lichaam ophoopt als C8, dus staat het nog niet op de lijst van zorgwekkende stoffen.
- Voor de gebruikers van Teflon-pannen is er geen gevaar, omdat de stof dan is gepolymeriseerd.
Toekomstbeeld
Het onderzoek in ratten wijst erop dat GenX dezelfde effecten kan hebben als C8. De stof wordt weliswaar sneller afgebroken in het lichaam, maar de proefdieren ontwikkelen bij dezelfde concentraties alsnog dezelfde type tumoren. Er is nog geen data over mensen die op een lange termijn blootgesteld zijn aan GenX, maar toxicologen pleiten ervoor om voorzichtig te zijn met de stof.
Er kan wel met GenX gewerkt worden in fabrieken, zolang de medewerkers niet direct in aanraking komen met de stof en beschermd worden met bijvoorbeeld ademhalingsmaskers, beschermende kleding en goede ventilatie in de fabriekshallen. DuPont en Chemours dienen de veiligheid wel te verbeteren, want in het verleden zijn de medewerkers in aanraking gekomen met C8.
De directe gevolgen van GenX voor de omgeving van de fabriek zijn nog niet duidelijk. De stof is wel persistent in het milieu, maar het is niet bekend hoeveel GenX de fabriek uitstoot en hoe ver Chemours deze uitstoot verdunt. Het RIVM doet momenteel metingen in de wijken rondom de fabriek om te kijken of er überhaupt GenX in het milieu terecht komt.
Van toen tot nu
1951: DuPont koopt C8 van het bedrijf 3M omdat ze het willen gebruiken in specifieke fluoropolymeren, onder andere Teflon. Teflon wordt veel gebruikt in de ruimtevaart, maar ook voor de antiaanbaklaag in koekenpannen.
1962: De DuPont fabriek in Dordrecht opent haar deuren.
1981: Na verontrustende resultaten bij testen met C8 bij laboratoriumdieren neemt DuPont bloed van werknemers in Dordrecht af. De afwijkende resultaten van deze testen rapporteren ze niet.
1998: Op het land van de Amerikaanse boer Wilbur Tennant uit Parkersburg happen de vissen naar adem en schuimbekken de koeien. Dit is begonnen toen Dupont een aangrenzend stuk land kocht om afval te dumpen. Tennant krijgt uiteindelijk advocaat Rob Bilott zo ver om een rechtszaak te beginnen tegen DuPont.
2004: De ratten die onderzoekers van DuPont blootstellen aan C8 ontwikkelen testikeltumoren. In het artikel waarin ze deze resultaten publiceren beweren de onderzoekers dat de stof alsnog niet gevaarlijk is voor mensen, omdat de vorming van tumoren in mensen anders gaat dan in ratten.
2005: De rechtbank in Detroit bepaalt dat een team van onafhankelijke deskundigen de gevolgen van C8 uitgebreid moet onderzoeken. De onderzoekers houden een bevolkingsonderzoek onder 70 duizend inwoners van het gebied rond de Teflon-fabriek.
2012: DuPont vervangt C8 door het GenX in de productie van Teflon.
2015: Het bedrijf Chemours neemt de werkzaamheden in Dordrecht over.
Voorjaar 2016: Na verontrustende berichten laten veel (oud-)medewerkers van DuPont in Nederland hun bloed testen op C8. Een aantal (oud-)medewerkers hebben een concentratie C8 in hun bloed die meer dan twee keer zoveel is als de grenswaarde die het RIVM hanteert. De gedupeerden spannen een rechtszaak aan.
2016: Ook GenX komt in opspraak na een onderzoek van DuPont die is gepubliceerd in Toxicology Reports.
Met dank aan Martin van den Berg, hoogleraar toxicologie aan de Utrecht Universiteit