In juni 2018 bood Staatssecretaris van Defensie Barbara Visser namens Defensie haar excuses aan omdat ze werknemers jarenlang met verf hebben laten werken die chroom-6 bevat. Een aantal jaar geleden kwam daar veel ophef over, omdat de stof schadelijk is voor de gezondheid. Maar waarom gebruikte het leger de verf en waarom is het schadelijk?
Stand van zaken
Wat is chroom-6?
Chroom-6 is de positief geladen versie van het metaal chroom (Cr). Daarnaast geven chemici chroom-6 meestal weer als chroom(VI). De stof komt ook voor als chroom(VI)oxide (CrO3), wat betekent dat er zuurstofatomen aan het metaal zitten. CrO3 is een donkerrode vaste stof die goed oplost in water en daarin een sterk zuur vormt.
Waarvoor gebruiken we chroom-6?
In de industrie gebruiken we chroom-6 onder andere in textielverf, houtbescherming, coatings en anti-corrosie producten. Vooral die laatste toepassing is in opspraak gekomen. De NAVO-depots van Defensie hebben namelijk decennialang verf met CrO3 gebruikt voor een beschermende laag op hun tanks en vliegtuigen. Een laagje van deze stof zorgt er namelijk voor dat het metaal van bijvoorbeeld de tank niet gaat roesten.
Is het gevaarlijk?
De coating zelf is niet gevaarlijk, maar bij het schuren van die beschermlaag komt het chroom-6 als stof vrij. Je lichaam kan het stof dan op verschillende manieren opnemen. CrO3 lost bijvoorbeeld op in zweet en komt zo via de huid in lichaamscellen terecht. Een andere manier is via de luchtwegen: chroom-6 lost op in het longslijm en nestelt zich in de longcellen. Als je dat longslijm ophoest en inslikt, komt het in de maag en darmen. Via sulfaatkanalen in de cel komt het chroom-6 binnen.
Het meeste chroom-6 verandert in water in naar het onschadelijke chroom-3. Maar als dit in lichaamscellen gebeurt, kan er schade ontstaan. Het vitamine C in de cel vormt samen met chroom-6 chroomzouten. Het resulterende chroom-3 blijft plakken aan nucleïnezuren en eiwitten, wat leidt tot breuken in het DNA en mutaties.
DNA-breuken kunnen kanker veroorzaken doordat de genetische informatie in de cel niet goed meer gelezen kan worden. Ook zijn er aanwijzingen dat chroom-6 op deze manier het ongeboren kind kan schaden. Naast deze meest schadelijke effecten kan CrO3 zorgen voor flinke brandwonden en is het ook slecht voor het milieu.
Alternatieven
Ook bij de Nederlandse Spoorwegen (NS) was gebruik van chroom-6-houdende verf gevonden in oude treinen. Toen ze dat ontdekten, zijn direct de veiligheidsregels aangescherpt. Tegenwoordig gebruikt de NS verschillende primers en coatings die geen chroom-6 bevatten.
Voor het conserveren maakt NS gebruik van diverse verfsystemen van verschillende leveranciers, waaronder die van de firma Mäder. Zo gebruiken ze bijvoorbeeld waterverdunbare primers en ijzerglimmer-topcoats. Er bestaan dus wel alternatieven, maar of die dezelfde beschermende werking hebben als chroom-6 houdende componenten valt nog te bezien.
Met dank aan de Nederlandse Spoorwegen en het RIVM.