In 2016 ontstond er veel ophef over een uitzending van Zembla waarin gesuggereerd wordt dat het rubbergranulaat op kunstgrasvelden op de lange termijn wel eens voor gezondheidsproblemen zoals leukemie kunnen zorgen. Na de Zembla-aflevering lieten veel ouders hun kinderen niet meer op de velden spelen en stuurde minister Schippers meteen aan op extra onderzoek. De twijfels over de veiligheid van die korrels bleek enkele jaren eerder ook al te zijn ontstaan in andere landen zoals Amerika. Inmiddels zijn we alweer enkele maanden verder en is er veel nieuw onderzoek gedaan. Een overzicht van wat we tot nu toe weten.
Stand van zaken
Wat zit er in kunstgraskorrels?
De rubberkorrels (of rubbergranulaat) in het kunstgras worden gemaakt van oude autobanden. In deze banden zit niet alleen maar rubber, maar ook andere stoffen die zorgen voor bijvoorbeeld stevigheid. In het onderzoek naar de veiligheid van de korrels kijken onderzoekers voornamelijk naar de Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK’s). Deze stoffen zijn opgebouwd uit meerdere ringen van koolstof en waterstof zoals benzeenringen. Je vindt PAK’s bijvoorbeeld in het zwarte laagje van aangebrand eten. Niet alle PAK’s zijn schadelijk, maar voor de zekerheid mijden we ze zo veel mogelijk. Naast de PAK’s bevatten de korrels ook zware metalen (zoals kwik, lood, koper en titanium), vluchtige organische stoffen (onder andere benzeen, tolueen en styreen) en ftalaten, ook wel weekmakers genoemd.
Wat voor onderzoek is er gedaan naar kunststofkorrels?
Het afgelopen decennium is er veel onderzoek gedaan naar de effecten van rubbergranulaat. Veel van deze onderzoeken stuiten uiteindelijk op een gebrek aan data en concluderen dat er meer onderzoek moet worden gedaan. Hoewel het lastig blijkt om alle aspecten van de blootstelling in een keer te onderzoeken, hebben enkele instellingen gepoogd om alle bekende informatie op een hoop te gooien en daar (waar mogelijk) conclusies aan te verbinden. Hieronder vind je drie voorbeelden:
- Artificial Turf – Environment & Human Health, Inc. (2007)
In 2007 publiceerde Environment & Human Health, Inc. (EHHI) uit Amerika een rapport over hun onderzoek naar kunstgraskorrels. Naast een analyse van de tot dan verschenen onderzoeken en rapporten noemen ze in het rapport ook bevindingen van metingen die ze zelf hebben uitgevoerd. De onderzoekers kregen hierbij hulp van medewerkers van het Connecticut Agricultural Experimental Station, waar ze de analyses uitvoerden.
Na de analyse van rubbersamples en een uitgebreid literatuuronderzoek concluderen de schrijvers dat er bewijs is dat er chemicaliën uit de rubber deeltjes in de lucht en in het water terecht komen. Ze onderzochten rubbergranulaat bij 60°C en vonden na analyse met gaschromatografie dat de moleculen benzothiazol, hexadecaan, 4-(tert-octyl)-fenol en gebutyleerde hydroxyanisole aanwezig waren in de lucht boven de granulaten. Door te kijken naar de hoeveelheid rubberkorrels en de concentratie van de stoffen in de geanalyseerde lucht berekenden ze ook hoeveel van die stoffen vrij zou komen per gram granulaat, maar dit is volgens hun zelf slechts een schatting. Ook vonden ze dat er sporen van zink, selenium, lood en cadmium uit de korrels kunnen lekken als ze in water liggen.
Wat voor effecten deze stoffen hebben op de mensen die op de kunstgrasvelden sporten en in hoeverre ze ook daadwerkelijk in het lichaam terecht komen moet volgens de onderzoekers nog verder worden onderzocht.
- Safety Study of Artificial Turf Containing Crumb Rubber Infill Made From Recycled Tires: Measurements of Chemicals and Particulates in the Air, Bacteria in the Turf and Skin Abrasions Caused by Contact with the Surface – California Department of Resources Recycling and Recovery (2010)
In 2010 onderzocht de California Department of Resources Recycling and Recovery (CalRecycle) in hoeverre er vluchtige molecule aanwezig zijn op kunstgrasvelden. Ze namen luchtmonsters boven vier velden waar actief op werd gesport (8 monsters per veld) en maten hoeveel fijnstof van minder dan 2,5 micrometer groot er aanwezig waren in de lucht. Deze concentraties vergeleken ze met luchtmonsters van andere plekken in hetzelfde gebied en met monsters die genomen waren op hete zomerdagen.
De onderzoekers vonden wel enkele vluchtige moleculen boven de kunstgrasvelden, maar de concentraties hiervan waren vergelijkbaar met de hoeveelheden in de monsters die op andere plekken waren genomen. Er was dus geen aanwijzing dat deze moleculen uit de korrels kwamen. Alleen 4-methyl-2-pentanon was alleen boven de kunstgrasvelden in duidelijke concentraties aanwezig. Maar zelfs deze concentraties vormden volgens dit rapport geen gevaar voor de gezondheid.
De onderzoekers concluderen hieruit dat het sporten op kunstgrasvelden waarschijnlijk zonder gevaar is. Wel tekenen ze aan dat je bij indoor kunstgrasvelden wel eens hogere concentraties vluchtige moleculen kunt vinden, maar dat hier nog weinig onderzoek naar is gedaan.
- Evaluation of health risks of playing sports on synthetic turf pitches with rubber granulate - RIVM (2016)
Na de ophef die ontstond na de uitzending van Zembla over eventueel gevaar van rubbergranulaat kreeg het RIVM van minister Schippers de opdracht om de risico’s nogmaals uit te zoeken. Daarom verzamelde het RIVM rubbergranulaat van honderd verschillende kunstgrasvelden door heel Nederland. Ze analyseerden de samenstelling van de korrels en in hoeverre de stoffen via de huid, longen of via het maag-darm stelsel in het lichaam terecht komen.
Uit deze onderzoeken concludeerde het RIVM dat er verschillende PAK’s, weekmakers, metalen, benzothiazol en fenolen in de granulaten zitten. Ze onderzochten hoeveel stoffen er in zweet oplossen, bekeken de blootstelling in een nagemaakt maag-darm stelsel en maten hoeveel stoffen er uit de korrels verdampen op warme dagen. Aan de hand van deze gegevens concludeerden ze dat de stoffen nauwelijks uit de korrels vrijkomen. De hoeveelheden die vrijkomen, vormen volgens het RIVM waarschijnlijk geen gevaar voor sporters op kunstgrasvelden. Als je de korrels beoordeelt volgens de Europese richtlijnen voor consumentenproducten bevatten ze te veel PAK’s. Ze voldoen wel aan de richtlijnen voor mixen.
De stoffen die normaal gesproken zorgen voor leukemie waren niet (benzeen, styreen en 1,3-butadieen) of nauwelijks (2-mercaptobenzothiazol) aanwezig. Ook bekeek het RIVM of er een verband was tussen de toename van het aantal kunstgrasvelden en het aantal mensen met leukemie, maar een dergelijk verband werd niet gevonden.
Al met al concludeert het RIVM dat het veilig is om op kunstgrasvelden te sporten, omdat de gevaarlijke stoffen maar in kleine mate vrijkomen. Toch raden ze aan om de richtlijnen aan te passen zodat het gehalte PAK’s en andere stoffen in het granulaat dichter bij de concentraties van consumentenproducten komen te liggen. Dit om alle zorgen weg te nemen.
- An Evaluation of the Possible Health Risks of Recycled Rubber Granules used as Infill in Synthetic Turf Sports Fields – European Chemicals Agency (2017)
Ook de European Chemicals Agency (ECHA) heeft onderzoek gedaan naar eventuele gevaren van rubbergranulaat, en bracht daar in februari 2017 een eerste rapport over uit. Het onderzoek is nog gaande, maar voor dit eerste rapport identificeerden de onderzoekers de gevaarlijke stoffen in de korrels en bekeken ze in hoeverre kinderen, volwassenen en mensen die aan de velden werken bloot worden gesteld. Dit deden ze door middel van een literatuuronderzoek.
In het rapport concluderen de onderzoekers dat de concentratie PAK’s in de korrels vrijwel altijd redelijk veel onder het limiet voor mengsels zitten. Ook zijn er volgens de onderzoekers geen aanwijzingen dat metalen, weekmakers en andere moleculen in de korrels vrijkomen in zulke getalen dat het gevaar op zou leven voor mensen. Als de korrels op binnenvelden worden gebruikt kan het wel zijn dat de vluchtige moleculen irritatie kunnen veroorzaken aan ogen en luchtwegen.
Aan de hand van deze resultaten concludeert de ECHA dat de korrels niet aantoonbaar gevaarlijk zijn. Wel raden de onderzoekers aan om de regels te veranderen zodat de concentraties PAK’s gegarandeerd laag genoeg zijn voor consumentenproducten. Ook raden ze eigenaren van kunstgrasvelden aan om van tijd tot tijd de concentraties van PAK’s en andere stoffen in de rubbergranulaten te meten, zodat er meer informatie beschikbaar komt voor dergelijke onderzoeken.
Toekomstbeeld
Bijna elk onderzoek geeft aan dat er nog veel onduidelijkheden zijn en dat ze niet alle aspecten van de blootstelling hebben kunnen analyseren. Zo zijn er op dit moment nog een aantal dingen niet duidelijk:
- Hoeveel chemicaliën komen er vrij uit rubberkorrels tijdens het gebruik?
- In hoeverre worden deze stoffen opgenomen in het lichaam?
- Welk effect hebben de stoffen als ze worden opgenomen?
Het onderzoek van de European Chemicals Agency zal in de komende maanden nog worden aangevuld en wellicht antwoorden geven op deze vragen. Ook een groot onderzoek van de EPA in Amerika loopt nog. Het blijft lastig om de precieze effecten van de stoffen op het lichaam te onderzoeken, omdat eventuele ontwikkeling van tumoren vaak pas na enkele decennia zichtbaar worden.
Van toen tot nu
1964: Het eerste kunstgrasveld wordt aangelegd bij een basisschool in Amerika.
2006: De KNVB en producenten van kunstgrasvelden geven INTRON de opdracht om de veiligheid van kunstgraskorrels te onderzoeken. Het bedrijf Industox onderzoekt als enige de afbraakproducten van PAK’s in het lichaam. Ze bekijken de urine van zeven sporters en vinden geen schadelijke stoffen.
2007: Aan de hand van deze en andere onderzoeken concludeert het RIVM het ministerie VROM het advies dat de mogelijke gevolgen voor de gezondheid niet bewezen zijn, maar dat er ook geen uitsluitsel is. Hierbij noemen ze wel de tekortkomingen van het Industox onderzoek.
2014: De Amerikaanse Amy Griffin verzameld data over Amerikaanse voetbalspelers die kanker hebben gekregen. 34 van de 38 spelers blijken keepers te zijn. Griffin gelooft dat dit komt door de rubberkorrels in het kunstgras.
5 oktober 2016: In een uitzending van Zembla kaarten wetenschappers aan dat de rubberkorrels gevaarlijk kunnen zijn voor de gezondheid.
6 oktober 2016: Minister Schippers van Sport geeft het RIVM de opdracht om de veiligheid van rubberkorrels op kunstgras opnieuw te onderzoeken.
20 oktober 2016: Ook België onderzoekt de veiligheid van rubberkorrels op kunstgrasvelden.
20 december 2016:Resultaten van onderzoek van het RIVM worden bekendgemaakt: het is veilig om op kunstgrasvelden met rubberkorrels te sporten.
21 december 2016: De bandenbranche wil strengere regels voor het gehalte gevaarlijke stoffen die in de rubberkorrels mogen zitten.
15 februari 2017: In een tweede uitzending van Zembla worden de conclusies van het RIVM in twijfel getrokken.
17 juli 2019: De Volkskrant schrijft dat het RIVM niet de gebruikelijke veiligheidsfactor voor kinderen heeft doorgevoerd in de berekeningen. Het risico dat kinderen lopen wordt daarmee onderschat.